Tip 1 diyabet (şeker hastalığı) yönetiminde,
- karbonhidrat sayımının tanıdan itibaren öğrenilip uygulanması,
- yemek zamanı rutinlerinin oluşturulması,
- ara öğünlerin/atıştırmalıkların düzenlenmesi,
- aile bireyleri tarafından da sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazanılması,
- yağ ve proteinlerin kan şekeri düzeyine etkisinin dikkate alınması
- durumları yer almaktadır.
Gün içerisinde kan şekeri dengesini sağlarken ana öğünler arasındaki düzen, tüketilen karbonhidrat miktarı-insülin ilişkisi, fiziksel aktivite gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Ana öğünler arasına ara öğün dahil edip etmeme konusu ise bazen kafa karıştırıcı olabilmektedir:
1- Tip 1 diyabetli (şeker hastalığı) kişi her gün, aynı saatlerde aç olmadığı halde hipoglisemi yaşama endişesi ile ara öğün yapıyor ise burada öncelikle değerlendirilmesi gereken durum hipoglisemiye sebep olan fazla insülin dozlarının ayarlanmasıdır. Bu noktada insülin dozları mutlaka hekimi tarafından kontrol edilmeli ve düzenlenmelidir.
2- İhtiyaç olmadığı halde (açlık yoksa, kan şekeri hedef aralıkta ise) ara öğün yapılması halinde kan şekerinde meydana gelen yükselme bir sonraki ana öğüne açlık kan şekerinin yüksekliği (hiperglisemi) olarak yansıyacaktır. Ara öğün öncesi bolus insülin yapma konusunda da herhangi bir fikir birliği yoktur. Bu sebeple, gün içerisinde öğünler arasında açlıklar yaşanıyor ise öncelikle ana öğün içerikleri ve saatleri gözden geçirilmelidir. Ara öğün tercih edilecek ise kan şekeri düzeyi göz önüne alınmalı, karbonhidrat oranı düşük, lif oranı yüksek gıdalar tercih edilmeli ve ara öğünden önce bolus insülin uygulama durumu mutlaka hekime danışılmalıdır.
Özetle, tip 1 diyabette ara öğün şarttır demek doğru olmayacaktır. Tip 1 diyabetli (şeker hastalığı) her bireyi kendi özelinde değerlendirmek ve beslenme düzenlerini bireye yönelik oluşturmak en doğrusudur.
Tip 1 Diyabetli Bireyler / Ara öğün tercih edilecekse nelere dikkat edilmeli?
İhtiyaca göre, tip 1 diyabetli (şeker hastalığı) bireylerin beslenme düzenine ara öğün dahil edilecekse bir takım hususlara dikkat etmek gerekir:
- Tercih edilen bir ara öğünün glisemik indeksi düşük yani lif içeriği yüksek, şeker içeriği düşük olmalıdır.
- Hamur işi, çikolata, şekerleme gibi gıdalar yüksek miktarda karbonhidrat içerir, dolayısıyla besleyicilikleri düşüktür ve tercih edilme sıklıkları minimuma indirilmelidir.
- Protein ve sağlıklı yağ kaynakları ara öğünlere dahil edilmelidir.
- Ara öğünde, herhangi bir paketli gıda tercih edileceği zaman besin etiket bilgileri mutlaka kontrol edilmelidir.
- Fiziksel aktivite düzeyinde artış olduğunda ve/veya egzersiz yapıldığında ana öğün planlamasında olduğu gibi ara öğünler de gözden geçirilmelidir.
Tip 1 Diyabetli Bireyler / Ara öğünde paketli ürün tercih edilecekse nelere dikkat edilmeli?
- Besin etiketinde karbonhidrat kısmını kontrol etmeyi unutmayın. Şeker olarak ifade edilen miktarın ilave şeker değil doğal şeker (örn. meyve şekeri) olduğundan emin olun. Paketteki “Şekersiz / Şeker ilavesiz” ifadesi, gıdaların karbonhidratsız olduğu anlamına gelmez. Bu ifade, bir porsiyonun 0.5 gramdan daha az şeker içerdiği anlamına gelmektedir.
- Standart ürünler ile şekersiz muadilleri arasında seçim yaparken besin etiketlerini mutlaka karşılaştırın. “Şekersiz” ifadesi bulunan ürün belirgin bir biçimde daha az miktarda karbonhidrat içeriyorsa, bu daha iyi bir seçim olacaktır.
- Paketli bir besindeki şeker içeriğinin etikette sadece şeker olarak bulunmadığına da dikkat edin. Şeker çözeltisi, invert şeker şurubu, glukoz şurubu, susuz dekstroz, fruktoz şurubu, mısır şurubu, maltoz şurubu ve ham kamış şekeri gibi ifadeler üründe şeker olduğunun bir göstergesidir.
- Sorbitol, ksilitol, manitol gibi şeker alkollerinin de karbonhidrat ve kalori içerdiğini dikkate alın.
- Lif içeriğini kontrol edin. İyi veya mümkünse yüksek lif içeriğine sahip olan ürünleri tercih edin. 2.5-5 gram lif içeren gıdalar iyi lif kaynağı; 5 gram üzerinde lif içeren gıdalar yüksek lif kaynağı olarak değerlendirilmektedir.
- Paketler üzerindeki diyet ürün, diyabetik ürün ifadeleri de ürünün sağlıklı olduğu anlamına gelmez. Bu ürünlerin içeriğinde de genellikle tatlandırıcı gibi katkı maddeleri yer almaktadır.
- Yağsız (light) ürünlerin yağ içeriği azaltıldığından karbonhidrat içerikleri genellikle daha yüksektir. Standart ürünler ile yağsız muadilleri arasında seçim yaparken besin etiketlerini karşılaştırarak karbonhidrat miktarlarını mutlaka değerlendirin.
- Toplam, doymuş yağ ve trans yağ içeriğini kontrol edin. 3 gramdan az toplam yağ, 1 gramdan az doymuş yağ ve 0.5 gramdan az trans yağ içeren ürünleri tercih edin.
- Diyabetiniz olsun veya olmasın günlük toplam sodyum tüketimi 2300 mg ile sınırlandırılmalıdır. Paketli gıdalarda, sodyum içeriğine dikkat ederek sodyum içermeyen (1 porsiyonu 5 mg’dan az) veya az sodyum içeren (1 porsiyonu 35 mg’dan az) ürünleri tercih edin.